ΈΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΜΕΡΟΣ Γ

 ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Μέρος Γ΄

Μεγάλη δημοσιογραφική ἔρευνα γιά τό Βυζάντιο.

τοῦ Ἰωάνννη Σπ. Λαζαράκου – jlazarkosdim@yahoo.gr

Μέρος Τρίτο (3ο)

Οἱ Μικροί καὶ οἱ μεγάλοι ἐχθροί τοῦ Βυζαντίου καί ἡ βαρβαρική κρίση εἰσβολῆς στήν Αὐτοκρατορία.

Ο CHARLES DIEHL ΓΡΑΦΕΙ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ» σελίδα 4 τά ἑξῆς: «Κατά τὴν μεγάλη περίοδο τῆς ἱστορίας ἀπό τὸ 330 μέχρι τό 518, δύο σοβαρές κρίσεις, κλονίζοντας αὐτή τὴν αὐτοκρατορία, τῆς ἔδωσαν τελικά τὴ φυσιογνωμία της. Ἡ πρώτη εἶναι ἡ κρίση τῆς βαρβαρικῆς εἰσβολῆς.

Ἀπό τὸν τρίτο αἰώνα, σὲ ὅλα τὰ σύνορα, τὸν Δούναβη, εἰς τὸ Ρῆνο, οἱ βάρβαροι τῆς Γερμανίας εἰσχωροῦσαν ἀργά στὸ ρωμαϊκό ἔδαφος. Ἄλλοι, ἔρχονταν σὲ μικρές ὁμάδες ὡς στρατιώτες, ἤ ἐγκαθίσταντο ὡς ἐργάτες. Ἄλλοι, κατά ὁλόκληρες φυλές, ἐλκόμενοι ἀπὸ τὴν ἀσφάλεια καὶ τὴν εὐημερία τῆς μοναρχίας, ζητοῦσαν παραχωρήσεις γαιῶν ποὺ τοὺς τὶς ἔδινε πρόθυμα ἡ αὐτοκρατορική κυβέρνηση. Οἱ μεγάλες κινήσεις πληθυσμῶν ποὺ γίνονταν ἀδιάκοπα σ΄αὐτό τὸν τόσο ἀσταθῆ γερμανικό κόσμο, ἐπιτάχυναν τὸ κῦμα τῶν Βαρβάρων καὶ τὸ ἔκαναν τελικά ἐπίφοβο. Κάτω ἀπὸ τὴν ὁρμή τους, τὸν 5ο αἰώνα, ἡ ἀνατολική αὐτοκρατορία ὑπέκυψε καὶ ὅλοι πίστευαν ἀρχικά ὅτι τὸ Βυζάντιο δὲν θὰ ἄντεχε καλύτερα ἀπό τὴ Ρώμη τὴ φοβερή σύγκρουση.

Τὸ 376, ὑποχωρῶντας μπροστά στὴν ἐπέλαση τῶν Οὔννων, οἱ Βησιγότθοι εἴχαν ἔρθει νὰ ζητήσουν ἄσυλο καὶ κτήματα ἀπό τὴν αὐτοκρατορία. Δύο χιλιὰδες ἐγκαταστάθηκαν στὰ νότια τοῦ Δούναβη, στὴ Μοισία. Δὲν ἄργησαν νὰ ἐπαναστατήσουν. Ἕνας αὐτοκράτορας, ὁ Οὐάλης σκοτώθηκε προσπαθῶντας νὰ τοὺς σταματήσει στὶς πεδιὰδες τῆς Ἀνδριανούπολης (378)...». (1).

Πρίν ἐπεκτείνουμε τὶς ἱστορικές ἀναφορές μας γιὰ τὶς βαρβαρικές εἰσβολές ἐναντίον τῆς αὐτοκρατορίας θὰ ἦταν γόνιμο νὰ ἀναφέρουμε ποιοί ἦταν οἱ Βάρβαροι Γερμανοί, Βησιγότθοι, Οὗνοι κ.λ.π. Πρὶν ὅμως ἀναφερθοῦμε στὶς βαρβαρικές φυλές θα γνωρίσουμε τὸν Αὐτοκράτορα Οὐάλη ποὺ ἔπεσε στα πεδία τῶν μαχῶν.

Ὁ Αὐτοκράτορας Οὐάλης (364-378) κυβερνοῦσε τὸ ἀνατολικό ρωμαϊκό ἤ βυζαντινό κράτος. Ὁ ἀδελφός του Οὐαλεντιανός κυβερνοῦσε τὸ δυτικό. Ἀπό τὴν ἀρχή τῆς βασιλείας του εἶχε νὰ αντιμετωπίσει πολλά ἐξωτερικά καὶ ἐσωτερικά προβλήματα.

Στὰ ἀνατολικά σύνορα οἱ Πέρσες ἀπειλοῦσαν τὴν Αὐτοκρατορία, ἐνῶ στά βόρεια οἱ Βησιγότθοι ἐπαναστατημένοι ἔκαναν ἐπιδρομές. Στὸ ἐσωτερικό εἶχε νὰ ἀντιμετωπίσει τὴν ἐπανάσταση τοῦ Προκοπίου, ἀνώτατου ἀξιωματούχου τοῦ κράτους καὶ συγγενής τοῦ Ἰουλιανοῦ τοῦ Παραβάτη ἤ Φιλοσόφου. ―Γιὰ ἐμᾶς ναὶ μὲν κοσμικός φιλόσοφος, ἀλλά παραβάτης διότι ὑπῆρξε ἀντίχριστος καί χριστιανομάχος. Ἐμεῖς ὠς Ρωμιοί θυμόμαστε τοὺς Χαιρετισμούς πρὸς χάρη τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου: «Χαῖρε, τῆς ἀπάτης τὴν πλάνην πατήσασα· χαῖρε, τῶν εἰδόλων τὸν δόλον ἐλέγξασα. Χαῖρε, τῶν ἀπίστων ἀμφίβολον ἄκουσμα· χαῖρε, τῶν πιστῶν ἀναμφίβολον καύχημα. Χαῖρε, φιλοσόφους ἀσόφους δεικνύουσα· χαῖρε, τεχνολόγους ἀλόγους ἐλέγχουσα. Χαῖρε, ὅτι ἐμωράνθησαν οἱ δεινοί συζητηταί· χαῖρε, ὅτι ὲμαράνθησαν οἱ τῶν μύθων ποιηταί». (2). ―.

Ὁ Προκόπιος ἀνακηρύχτηκε αὐτοκράτορας, ἐνῶ ὁ Οὐάλης βρισκόταν στὴν Καισάρεια τῆς Καππαδοκίας (Κεντρική Μικρά Ἀσία). Μετά ἀπό ἐπανειλημμένες συγκρούσεις στὴ Μικρά Ἀσία ὁ Προκόπιος νικήθηκε τὸ 366 μ.Χ. καὶ θανατώθηκε στὴ Νικολία τῆς Φρυγίας (Ἀμμιανός Μαρκελίνος σ. 398). (3 & 4).

Ἀξίζει νὰ γνωρίσουμε περισσότερο τον Βασιλιά Οὐάλη. Ἦταν ἄνθρωπος ὁλότελα ἀμόρφωτος, δέχθηκε τὴν ἐπίδραση της γυναίκας του Δομινίκας ποὺ ἀνέθεσε τὶς κρατικές ὑποθέσεις στὸν πατέρα της Πετρώνιο. Κατά τὸν Θεοδώρητο Κύρρου εἶναι αὐτή ποὺ παρέσυρε τον ἄνδρα της στὸν «ὁμοιοαρειανισμό γιὰ νὰ πέσουν καὶ οἱ δύο στὸ βάραθρο τῆς βλασφημίας» (PG 82 σ. 1145-48). Το βέβαιο εἶναι πὼς ἐπίσημος διωγμός ἀπό τὴν ἀρχή κατά τῶν ὀρθοδόξων δὲν ἔγινε. (Stein – bas Empire τ. Ι, σ.175- 99,401-16· Ζώσιμος Bonn, σ. 177-82).

Τὸ 366-7 ὁ Οὐάλης βαφτίστηκε ἀπὸ τὸν «ὁμοιοαρειανό» ἐπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως Εὐδόξιο. (Σωκράτης PG 67, στ. 467).

Πάνω  στὸ πρόβλημα τῶν Γότθων, ποὺ περνώντας τὸν Δούναβη, ζητοῦσαν νὰ ἐγκατασταθοῦν στὸ αὐτοκρατορικό ἔδαφος, ὁ Οὐάλης τὸ ἐπέτρεψε, ἐλπίζοντας νὰ τοὺς στρατολογήσει γιὰ νὰ ἔχει ἐνίσχυση τοῦ στρατοῦ του. Τὸν χειμώνα τοῦ 371-72 ποὺ ὁ Οὐάλης με τη Δομινίκα βρίσκονταν στὴν Ἀντιόχεια, προέκυψε μιὰ «ὑπόθεση παραδόξων πραγμάτων» ὅπως λέει ὁ Ζώσιμος (σ. 187). Σὲ μιὰ εἰδωλολατρική μαντική συνεδρίαση ποὺ σὲ αὐτή πήραν μέρος ἀρκετοί μάντεις καὶ σοφιστές, ὁ νεαρός βασιλικός ὑπογραμματέας Θεόδωρος, ἕνας Γαλάτης φιλόδοξος καὶ καλλιεργημένος ἀριστοκράτης, ἔθεσε στοὺς σοφούς τὸ ἐρώτημα: «Ποιός θά βασιλέψει μετά τὸν Οὐάλη» (Ζώσιμος, σ. 187-88· Σωζoμενός, PG 67, στ. 1397). Τὸ ἀπὸ δάφνινο ξύλο τρίποδο (κοινῶς τραπεζάκι) ἀποφάνθηκε πὼς τὸ ὄνομα ἐκείνου ποὺ θά βασιλέψει θὰ ἄρχιζε ἀπό τὰ γράμματα ΘΕΟΔ καί μὲ αὐτό καθαρά ὑπονοοῦσε τὸν Θεόδωρο (Ζώσιμος σ. 188· Σωζομενός στ. 1397· Σωκράτης, στ. 505). Ὁ Οὐάλης, ποὺ ἦταν κυριευμένος ἀπὸ ἕνα φόβο γιὰ τὶς μαγικές πράξεις σὲ βαθμό ἀφύσικο καὶ γιὰ τὴν ἐποχή του ἀκόμη, καθώς ἀπό ἀκριτομυθίες πληροφορήθηκε τὴν ὑπόθεση, πρόσταξε τὴν ἐκτέλεση τοῦ γραμματέα του (Ζώσιμος σ. 188).

Ἀπό ἕνα ἄλλο περιστατικό τέλεσης γοητείας, καὶ κάτω ἀπὸ τὸ φόβο τοῦ Οὐάλη γιὰ τὶς μαγεῖες βρῆκαν οἰκτρό θάνατο ὁ περίφημος φιλόσοφος ὁ Ἐφέσιος, ὁ φίλος τοῦ Ἰουλιανοῦ, καὶ ὁ «ἄριστος μάντης» Ἱλάριος ὁ Φρύγας «Ζώσιμος σ. 189· Εὐνάπιος Σαρδιανός ἐκδ. MÜLLER, fhg. t. σ. 29-30, ἀπόσπασμα 39-40). Κοντά σὲ αὐτούς ἔπεσαν «ἀπὸ φθόνο καὶ μισαλλοδοξία» καὶ ἄλλοι σοφοί, ὅπως ὁ Σιμωνίδης, ὁ Πατρίκιος ὁ Λυδός καὶ ὁ Ἀνδρόνικος ἀπὸ τὴν Καρία (Ζώσιμος σ. 189).

Ἡ ἔναρξη τῆς εἰσβολῆς τῶν Γότθων – κυοφορία ἀληθινά ἀπρόβλεπτη – ποὺ πιὸ πάνω ἀναφέρθηκε, ἔθεσε τὴν αὐτοκρατορία μπροστά σὲ νέα προβλήματα. Οἱ βόρειες μεθοριακές γραμμές τοῦ ἀνατολικοῦ τμήματος τοῦ Ρωμαϊκοῦ Κράτους, δηλαδή τοῦ Βυζαντίου, ἔγιναν ἀπὸ ἐδῶ καὶ στὸ ἑξῆς τὸ θέατρο διαρκῶν πολέμων. Αὐτή εἶναι ἡ ἀρχή ἑνός πολέμου φθορᾶς πάνω σὲ δύο μέτωπα τὸ βορειοδυτικό στην Εὐρώπη καὶ τὸ ἀνατολικό στὴν Ἀσία, ποὺ τὸ Βυζάντιο διεξήγαγε ἐπί αἰῶνες και ποὺ δὲν σταμάτησε, παρά μὲ τὴν ἐξαφάνισή του. Ὁ πρῶτος αὐτοκράτορας ποὺ ἡ μοίρα ἔφερε νὰ κρατήσει αὐτὸν τὸν δυσβάσταχτο ἀγώνα τῆς συντήρισης τῶν δύο μετώπων ἦταν ὁ Οὐάλης. Ἀπό τὴν Ἀντιόχεια ἀντιμετώπιζε τοὺς Πέρσες, μόλις ὅμως τὸ 378 ξεσηκώθηκαν οἱ Γότθοι, ἔσπευσε στὸ δυτικό τμῆμα. Παρά τὴ σύσταση τοῦ ἀνηψιοῦ καὶ συναυτοκράτορά του Γρατιανοῦ (γιός του Οὐαλεντιανοῦ ἤ Βαλεριανοῦ) νὰ μην κτυπηθεῖ μὲ τοὺς Γότθους, πρίν ἐνωθοῦν οἱ στρατοί τους, ὁ Οὐάλης ζηλεύοντας τὶς στρατιωτικές δάφνες τοῦ ἀνηψιοῦ του, θέλησε νὰ δώσει ἕνα ἀποφασιστικό κτύπημα κατά τοῦ ἐχθροῦ ποὺ εἶχε ἤδη κατέβει μέχρι τὴν Ἀνδριανούπολη. Κοντά σὲ αὐτή τὴν πόλη συγκροτήθηκε στὶς 9 Αὐγούστου 378, μιὰ αξιομνημόνευτη μάχη, ποὺ σὲ αὐτή Βησιγότθοι καὶ Ὀστρογότθοι ἐκμηδένισαν τὸ στρατό του ἀνατολικοῦ τμήματος τοῦ κράτους (Ἀμμ. Μαρκελίνος σ. 587-88· Ζώσιμος σ. 197 -200). Ὁ ἴδιος ὁ Αὐτοκράτορας ἦταν ἀνάμεσα στοὺς νεκρούς, καθώς κάηκε σέ κάποιο οἰκισμό, μαζί μὲ τοὺς συνοδούς του (Ζώσιμος σ. 200· Ἰωάννης Χρυσόστομος Πατρολογία PG 62 στίχος 295· Σωκράτης στ. 560· Σωζομενός στ. 1416· Φίλοστόργιος PG 66, στ. 581). (4).

Παρόλο ποὺ ὁ Ἀρειανισμός ταλαιπωροῦσε τήν Αὐτοκρατορία ἄν καὶ ὁ Οὐάλης μέ τὴ Δομινίκα καὶ λίγοι ἀξιωματοῦχοι τὸν ἀσπάστηκαν, ὁ τέταρτος καὶ πέμπτος αἰώνας ὑπῆρξαν ἐποχή ἀκμῆς τῶν θεολογικῶν γραμμάτων. Κατ΄ αὐτοὺς ἡ Ἀντιοχειανή Σχολή σημείωσε τὶς μεγαλύτερες προόδους της. Ἱδρυτής της ἦταν ὁ πρεσβύτερος Λουκιανός καταγόμενος ἐκ Σαμοσάτων καί τὸν ὁποῖο μετά τὸν θάνατό του (392) διαδέχθηκε ὁ Διόδωρος μετέπειτα ἐπίσκοπος Ταρσοῦ. Ἡ Σχολή αὐτή τῆς Ἀντιοχείας στήριξε οὐσιαστικά τὸ ὀρθόδοξο Δόγμα, τουλάχιστον, στὸ ἀνατολικό τμῆμα τῆς αὐτοκρατορίας, δηλαδή στό Βυζάντιο (Π.Ν. ΤΡΕΜΠΕΛΑΣ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ σ. 21). (5).

Στὸ ἐπόμενο θά ἀναφερθοῦμε στοὺς ἐχθροὺς τῆς Αὐτοκρατορίας γιὰ νὰ μάθουμε ποιοὶ ἦταν καὶ τὶ αποζητοῦσαν, τόσο οἱ δυτικοί ὅσο καὶ οἱ ἀνατολικοί. Ὅλα αὐτά τὰ στοιχεῖα τῆς παρούσας ἔρευνας ποὺ δημοσιεύουμε στὸ ΠΙΣΤΗ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΑΝ.gr εἶναι χρήσιμα γιὰ νὰ καταλάβουμε ὡς Ἕλληνες ποιοί εἶναι οἱ φίλοι μας καὶ ποιοὶ εἶναι οἱ ἐχθροὶ μας.

ΠΗΓΕΣ ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ

1. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ Charles DIEHL. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΗΛΙΑΔΗ ΑΘΗΝΑ 2002.

2. ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΨΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΦΩΣ – ΑΘΗΝΑΙ 1979.

3. ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ  ΤΟΜΟΣ Α΄ ΗΛΙΑ ΛΑΣΚΑΡΗ.

4. ΜΕΓΑΛΗ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ – ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΚΑΔΗΜΟΣ Α.Ε. ΑΘΗΝΑ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1981.

5. Π.Ν. ΤΡΕΜΠΕΛΑ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΩΝ Ο ΣΩΤΗΡ «Ο ΣΩΤΗΡ» ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΘΗΝΑΙ 2000