ΈΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΖΆΝΤΙΟ Μέρος Β

  

Μεγάλη δημοσιογραφική ἔρευνα για το Βυζάντιο τοῦ Ἰωάνννη Σπ. Λαζαράκου – jlazarkosdim@yahoo.gr

Μέρος Δεύτερο (2ο)

Οἱ Ρωμαῖοι κατακτοῦν τοὺς Ἕλληνες. Διαφωτιστές οἱ μεγάλοι ἐχθροί τοῦ Βυζαντίου. Ἡ ἵδρυση τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ ὅσα χαρακτήριζαν τὴ νέα αὐτοκρατορία. Ἡ κρίση τῆς εἰσβολῆς τῶν βαρβάρων.

Ο ἱ Ρ ω μ α ῖ ο ι  κ α τ α κ τ ο ῦ ν  τ ο ὺ ς Ἕ λ λ η ν ε ς.

Θεωρήθηκε ἀναγκαῖο καὶ ὠφέλιμο πρὶν προχωρήσουμε στὴν πα-ρουσίαση τῶν ἱστορικῶν στοιχείων ποὺ ἔχουμε στὴ διάθεσή μας γιὰ τὴν ἵδρυση τῆς νέας Πρωτεύουσας, τῆς Κωνσταντινούπολης καὶ τὴν κατάργηση τῆς παλαιᾶς Ρώμης, νὰ ἀναφερθοῦμε ἐντελῶς περιληπτικά σὲ πολεμικά γεγονότα τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους κατά τῶν Ρωμαίων μέχρι τὴν ἐξ’ ὁλοκλήρου ἐπικυριαρχία τους ἐπί τῶν Ἑλλήνων.

Φθινόπωρο 205 π.Χ. λήγει ὁ δεκαετής περίπου Α΄ Μακεδονικός Πόλεμος, Μακεδόνων καὶ Αἰτωλῶν στὸν ὁποῖον γιὰ πρώτη φορά ἐμπλεκονται στὸν ἑλληνικό χώρο οἱ Ρωμαῖοι ὡς σύμμαχοι τῶν Αἰτωλῶν.1

200 π.Χ. Ἀρχίζει ὁ Β΄ Μακεδονικός Πόλεμος μεταξύ τοῦ Βασιλείου τῆς Μακεδονίας καὶ τῶν Ρωμαίων ποὺ κράτησε τρία χρόνια. Στὸ πλευρό τῶν Μακεδόνων πολέμησαν μόνο ἡ Ἤπειρος και ἡ Ἀκαρνανία, ἐνῶ μὲ τοὺς Ρωμαίους συμμαχοῦν σταδιακά ὅλες σχεδόν οἱ ἄλλες ἑλληνικές πόλεις. Τὰ αἴτια τοῦ πολέμου ἦταν ἡ ἐπεκτατική πολιτική τοῦ Φιλίππου Ε΄ καὶ οἱ πειρατικές ἐπιδρομές κατά διαφόρων ἑλληνικῶν κρατῶν – πόλεων ἀναγκάζοντας ἔτσι αὐτά νὰ ζητήσουν τὴν ἐπέμβαση τῶν Ρωμαίων. Ὁ Πόλεμος αὐτός ἐξασθένησε ἐντελῶς τὸ Μακεδονικό Κράτος - πόλη καὶ ἀποτέλεσε τὴν ἀπαρχή τῆς ρωμαϊκῆς κυριαρχίας στὸν Ἑλληνικό χῶρο.1

Ἡ  Δ ύ σ η  ἐ ν δ ι α φ έ ρ ε τ α ι  γ ι ὰ  τ ὸ Β υ ζ ά ν τ ι ο. Ο ἱ  Δ ι α φ ω τ ι σ τ έ ς  π ρ ο σ π α θ ο ῦ ν  ν ὰ  τ ὸ  ἀ φ α ν ί σ ο υ ν.

Διαβάζοντας τὸν τρίτο Τόμο τοῦ Ἐκδοτικοῦ Ὀργανισμοῦ Πάπυρου, σελ. 9: «Τὸ ἐνδιαφέρον γιὰ τὸ Βυζάντιο ἄρχισε νὰ ἐμφανίζεται δειλά στὴ Δύση κατά τὸν 14ο καὶ 15ο αἰώνα, ὅταν ἡ μεγάλη ἑλληνική χριστιανική αὐτοκρατορία, λαβωμένη ἤδη ἀγιάτρευτα ἀπό τὸ χτύπημα ποὺ τῆς εἶχε ἐπιφέρει τὸ 1204 ἡ Δ΄ Σταυροφορία καὶ ἡ ἐπακολουθήσασα Λατινοκρατία, ψυχοραγοῦσε ὑπό τὴν ἐφιαλτική ἀπειλή τῆς προώθησης τῶν Ὀθωμανῶν Τούρκων, οἱ ὁποῖοι καὶ ἔδωσαν τὴν χαριστική βολή τὸ 1453 μὲ τὴν ἐκπόρθηση τῆς Βασιλεύουσας. Κατά τοὺς δύο προαναφερθέντες αἰῶνες οἱ Ἕλληνες λόγιοι μαζί μὲ τὶς ἀποσκευές τους, θησαυρούς ἑλληνικῶν χειρογράφων, διδάσκοντας τὴν ἑλληνική γλῶσσα καὶ πρωτοστατῶντας στὴν ἵδρυση καὶ λειτουργία πνευματικῶν ἱδρυμάτων, ποὺ ἀποτέλεσαν κυψέλες στὶς ὁποῖες ἐκφράστηκε σὲ μεγάλο βαθμό τὸ πνεῦμα τῆς Ἀναγέννησης.

Τὸ ἐνδιαφέρον ἔγινε ἔντονο τὸν 16ο αἰώνα, ὁπότε εἶδαν τὸ φῶς τῆς δημοσιότητας πολλά ἔργα τῆς βυζαντινῆς γραμματείας, προσπάθεια στὴν ὁποία συνέβαλαν τὰ μέγιστα ὀ Μεούρσιος (Meursius) στὴν Ὁλλανδία, ὁ Νικόλαος Ἀλαμάννος ἤ Ἀλεμάννος καὶ ὁ Λέων Ἀλλάτιος στὴ Ἰταλία καὶ ὁ Χειρόνυμους Βόλφ (Hieronymus Wolf) στὴ Γερμανία, ἀπό τὸ ἔργο τοῦ ὁποίου Corpus Byzantinae historiae (Σῶμα Βυζαντινῆς Ἱστορίας) – ποὺ περιλάμβανε ἔργα Βυζαντινὠν ἱστορικῶν ἀπό τὸν Κωνσταντῖνο τὸν Μέγα μέχρι τὸν τελευταῖο Κωνσταντῖνο Παλαιολόγο - προῆλθε καὶ, τελικά, καθιερώθηκε ἡ ὀνομασία Βυζάντιο γιὰ τὴ μεγάλη Ἑλληνική Χριστιανική Αὐτοκρατορία».2

Ὁ Διαφωτισμός ἀποδείχθηκε ὁ μεγάλος ἐχθρός τῆς Βυζαντινής Ἱστορίας καὶ γενικότερα τοῦ Βυζαντίου καὶ κάθε τι βυζαντινοῦ. Ἡ ἴδια προαναφερόμενη πηγή μᾶς πληροφορεῖ: «Τὸν 17ο αἰώνα τὴ σκυτάλη τῆς σπουδῆς τοῦ Βυζαντίου παρέλαβε ἡ Γαλλία μὲ ἐπιφανεῖς λόγιους, ὅπως ὁ Ντὺ Κάνζ (Du Cange, ἐξελληνισμένα Δουκάγγιος) καὶ ὁ Μαμπιγιόν (Mabillion), ἀλλά καὶ μὲ ἐξίσου ἐπιφανεῖς συλλέκτες χειρογράφων καὶ πατρῶνες τῶν βυζαντινῶν γραμμάτων, ὅπως ὁ Καρδινάλιος Μαζαρέν, ὁ Κολμπέρ καὶ ὁ ἴδιος ὁ Λουδοβίκος ΙΔ΄. Κατά τὸν 18ο ὅμως αἰώνα τὸ εὐνοϊκό για τη σπουδή τοῦ Βυζαντίου κλίμα μεταστράφηκε ἄρδην μὲ τὴν κυριαρχία τοῦ Διαφωτισμοῦ, ὁ ὁποῖος ἔβλεπε τὸ Βυζάντιο σὰν ἕνα κόσμο διαφθορᾶς, δολοπλοκιῶν καὶ πνευματικοῦ σκότους. Μὲ ἰδιαίτερη ὀξύτητα καὶ βαρύτατους μειωτικούς χαρακτηρισμούς ἐκφράστηκαν γιὰ τὸ Βυζάντιο κορυφαῖοι στοχαστές και ἱστορικοί τοῦ κλίματος τοῦ Διαφωτισμοῦ, ὅπως ὁ Βολταῖρος, ὁ Μοντεσκιέ, ὁ Ἔντουαρντ Γκίμπον καὶ ὁ Χέγκελ. Ὕστερα ἀπό τὴν Ἑλληνική Ἐπανάσταση τοῦ 1821 καὶ τὴ σύσταση τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους, τὸ ἐνδιαφέρον γιὰ τὸ Βυζάντιο ἀναζωπυρώθηκε. Μὲ τὴ μέτρια συμβολή τοῦ Φίνλεϋ καὶ τὴν ἀνιστόριτη καὶ πικρόγλωσση παρεμβολή τοῦ Φαλμεράυερ, ἀπό ἐλληνικῆς πλευρᾶς πρωτοστάτησαν στὴν ἀναστήλωση καὶ τὴν προβολἠ τοῦ Βυζαντίου ὀ Κωνσταντῖνος Παπαρηγόπουλος, ὁ Σπυρίδων Λάμπρος, ὁ Κωνσταντῖνος Ἄμαντος καὶ πιὸ πρόσφατα ὁ Νικόλαος Τωμαδάκης, ἐνῶ διεθνῶς σὲ ἀκούραστους έργάτες τῶν Βυζαντινῶν σπουδῶν ἀναδείχθηκαν οἱ: Χόπφ, Χέρτσμπεργκ, Γκρεκορόβιους, Μπιούρυ, Ἐσέλινγκ, Βασιλιέφσκι, Κολακόφσκι, Ουσπένσκι, Βασίλιεφ Ράνσιμαν, Γιόργκα, Ντήλ, Ὀστρογκόρσκι».2

Β υ ζ ά ν τ ι ο  ἡ  Ἑ λ λ η ν ι κ ή  Α ὐ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α. Διαβάζοντας τὸ βιβλίο «ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ» 1 ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ 1976- ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ «ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ»-ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ Αου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ «ΑΓΝΟΥΝΤΟΣ» ποὺ πραγματοποιήθηκε ὑπὸ τοῦ Προέδρου τῆς Ἑταιρείας, Δρος Μιχαήλ Γκητάκου καὶ τῶν Μελῶν τοῦ Δ.Σ. στὴ σελ. 54 διαβάζουμε: Η ΕΙΚΩΝ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΊΑΣ. Ἡ Αὐτοκρατορία ὀνομάζεται πάντοτε «Ἡ Ἑλληνική Αὑτοκρατορία»3 Ὁ συγγραφεύς γνωρίζει ὅτι ἀποτελεῖ συνέχειαν τῆς Αὐτοκρατορίας τῆς Ρώμης3α ἀλλά δὲν χρησιμοποιεῖ ποτέ τὸ ὄνομα τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας, τὸ ὁποῖον παρέμενεν «ἐπίσημον ὄνομα» τοῦ Βυζαντίου.3β

Ἀντιθέτως δὲν ἀναφέρεται ποτέ εἰς Ρωμαϊκήν Αὐτοκρατορίαν τῆς Δύσεως. Γράφων διὰ τὴν Γερμανίαν, χρησιμοποιεῖ τὸν ὅρον «Γερμανικόν Βασίλειον».3γ Ἡ ταύτισις τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ μὲ τὴν Ἀνατολικήν Αὐτοκρατορίαν εἶναι σαφής. Ὁ Τιράν, ὡς Καῖσαρ τῆς Αυτοκρατορίας -ἱπποτικό μυθιστόρημα - θὰ δράση ὡς στρατιωτικός ἡγέτης τῶν Ἑλλήνων, ὡς «Capità de l’ Imperi grec».3δ

Ἡ πριγκήπισσα Καρμεσίνα ὅταν ἀναφέρεται εἰς τοὺς δυτικούς Λατίνους, τοὺς θεωρεῖ ξένους πρὸς τὸν Ἑλληνικόν κόσμον, ὁ ὁποῖος ταυτίζεται μὲ τὴν Αυτοκρατορίαν: «La nostra gent grega.3ε

Ἡ ἀντίθεσις μεταξύ Ἑλλήνων καὶ Λατίνων ὑποχωρεῖ ἐνώπιον μεγαλυτέρας – τῆς ἀντιθέσεως Χριστιανῶν καὶ Μουσουλμάνων, ἡ «ὁποία εἶναι καὶ ὁ κεντρικός ἄξων τοῦ ἔργου (μυθιστορήματος), περιγράφοντας ἀκριβῶς τὰς ἡρωϊκάς πράξεις τοῦ Τιράν λὸ Μπλάνκ ἐναντίον τῶν Τούρκων».

Τὰ ἀνωτέρω ἀναφέρει ὁ Καθηγητής τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Σεβίλλης FRANCISCO ELIAS DE TEJADA Y SPINOLA, στὸ «Η ΕΙΚΩΝ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑΝ ΤΟΥ 15ου ΑΙΩΝΟΣ ὅπως ἀναφέρεται στὸ ἱπποτικόν μυθιστόρημα Tirant lo blanc.

Γιὰ τὸ μένος ἐναντίον τοῦ Βυζαντίου ποὺ ἔδειξαν οἱ κορυφαῖοι τοῦ λεγόμενου Διαφωτισμοῦ (18ο αἰώνα), ὁ σύγχρονος Γάλλος ἐπίτιμος καθηγητής τῆς Σορβόννης Charles DIEHL, μεταξύ τῶν ἄλλων γράφει: « Ἡ ἱστορία τῆς Βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας παρά τὶς ἐργασίες ποὺ τὴν ἀνανέωσαν σχεδόν κατά τὰ τελευταῖα πενήντα χρόνια (1950-2000), παραμένει ἀκόμα καὶ σήμερα, κυρίως στὴ Δύση, ἀντικείμενο ἐπίμονων προκαταλήψεων. Γιὰ πολλούς ἀπό τοὺς συγχρόνους μας ἐξακολουθεῖ νὰ εἶναι, ὅπως ἧταν γιὰ τὸν Montesquieu καὶ τὸν Gibbon, ἡ συνέχεια καὶ ἡ παρακμή τῆς βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας. Ἀπό μιὰ ὑποσυνείδητη ἐπίδραση προαιώνιων μνησικακιῶν ἀπὸ τὴ σκοτεινή ἀνάμνηση θρησκευτικῶν παθῶν ποὺ ἔχουν σβήσει, ἐξακολουθοῦμε νὰ κρίνουμε τοὺς Ἕλληνες τοῦ μεσαίωνα ὅπως τοὺς ἔκριναν οἱ σταυροφόροι ποὺ δὲν τοὺς κατάλαβαν καὶ οἱ πάπες ποὺ τοὺς ἀφόρησαν...»4

Γιὰ τὸ μένος αὐτὸ τῶν ὀπαδῶν τοῦ κινήματος τοῦ Διαφωτισμοῦ, θὰ ἐπανέλθουμε σὲ μελλοντικές άναρτήσεις μας, διότι αὐτή η παραφορά, αὐτή ἡ επιθετική διάθεση, αὐτή ἡ μεγάλη ὀργή δὲν ἔχουν καμία επιστημολογική ἀξία. Σύμφωνα μὲ τὰ Λεξικά παραφορά σημαίνει: ἔντονη καὶ συνήθως ἀνεξέλεγκτη ἐκδήλωση συναισθήματος.5 Ἐπίσης ἐπιστημολογία εἶναι ὁ κλάδος τῆς Φιλοσοφίας ποὺ ἔχει ὡς ἀντικείμενο τὴν προέλευση, τὴ φύση καὶ τὰ ὅρια τῆς ἀν- θρώπινης γνώσης.5  Ἐπειδή τὸ ζήτημα ἀπὸ ἀνέκαθεν εἶναι κρίσιμο καὶ σοβαρό γιὰ τὴ Ρωμιοσύνη ποὺ σημαίνει Ἑλληνισμός καὶ ἀντίστροφα, ἀλλά καὶ για τὴν Ἱστορία, ὑποχρεωνόμαστε νὰ ἐννοιολογοῦμε κάποιους ὅρους. Ὅλα αὐτά, λοιπόν, ποὺ μὲ μία λέξη τὰ λέμε «μένος» φανερώνουν τὴν παραφροσύνη καὶ τὴν ἀντιεπιστημονική συμπεριφορά τῶν Δυτικῶν Διαφωτιστῶν σὲ βάρος τοῦ Βυζαντίου ἐπομένως πολύ ὀρθά ο σύγχρονος Γάλλος Καθηγητής τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Σορβόννης, Charles DIEHL, επισημαίνει καὶ στιγματίζει τὴν ἀπαράδεκτη αὐτή συμπεριφορά τῶν Διαφωτιστῶν ποὺ ἀντίκεινται καὶ στὴν ὀνομασία τοῦ κινήματος «Διαφωτισμός». Οἱ φίλοι ἐπισκέπτες καὶ ἀναγνῶστες μας θὰ ἔχουν τὴν εὐκαιρία, ἀργότερα, νὰ πληροφορηθοῦν τὰ αἴτια αὐτῆς τῆς τρισάθλιας συμπεριφορᾶς τῶν ὀπαδῶν του Διαφωτισμοῦ, ποὺ φθὰνει μέχρι σήμερα, ἔστω καὶ χωρίς καμία ἐπιστημονική σοβαρότητα. Δηλαδή συσκοτίζει καὶ δὲν διαφωτίζει, τουλάχιστον στὰ περί τῆς Βυζαντινῆς ἤ Ἑλληνικῆς Αὐτοκρατορίας, ἀρνητικῶν και θετικῶν. Ὅλα αὐτά συμπεριλαμβάνονται στὸ ὑπό ἔκδοση βιβλίο «ΑΠΟΛΟΓΗΤΙΣΜΟΣ – ΟΜΟΛΟΓΗΤΙΣΜΟΣ», ὅπου οἱ λεγόμενοι «ΔΙΑΦΩΤΙΣΤΕΣ» ἀποκαλοῦνται καὶ «ΜΕΝΟΙΤΙΟΙ» ποὺ σύμφωνα με τὴν ἐτυμολογία ὀνομάτων τῶν Ὁμηρικῶν Ἐπῶν σημαίνει οἱ φέροντες πολεμικό μένος. Οἱ «Διαφωτιστές» βρίσκονται σὲ διαρκῆ πνευματικό πόλεμο κατά του Βυζαντίου σὲ ὅλα τα ἐπίπεδα καὶ παραμένουν, δυστυχῶς ἀθεράπευτοι, ἄν καὶ εἶναι ἐλάχιστοι σήμερα.6 & 7

Ὁ  Μ έ γ α ς  Κ ω ν σ τ α ν τ ῖ ν ο ς  ἱ δ ρ ύ ε ι  τ ὴ ν  Κ ω ν σ τ α ν τ ι ν ο ύ π ο λ η. Στὸ Δεύτερο Μέρος τῆς ἔρευνάς μας συνοπτικά θὰ ἀναφερθοῦμε στὴν ἵδρυση τῆς Κωνσταντινούπολης καὶ στὰ ὅσα χαρακτήριζαν τὴ νέα αὐτοκρατορία. Καθώς ἐπίσης καὶ στὴν κρίση τῆς εἰσβολῆς τῶν βαρβάρων. Αὐτές οἱ θεματολογίες θὰ μᾶς ἀπασχολήσουν καὶ θὰ ἀναφερθοῦμε ἐκτενῶς στὶς ἐπόμενες ἀναρτήσεις.

Στις 11 Μαΐου 330, στὶς ἀκτὲς τοῦ Βοσπόρου, ὁ Κωνσταντῖνος ἐγκαινίαζε ἐπίσημα τὴ νέα του Πρωτεύουσα, Κωνσταντινούπολη. Ἡ μεταφορά τῆς Ἔδρας τῆς μοναρχίας ἀπό τὴν Ἀρχαία Ρώμη στὴ Νέα Πόλη, στὴν Κωνσταντινούπολη, ἀπὸ τὴ Δύση στὴν Ἀνατολή προβλημάτισε ἰδιαίτερα τοὺς ἱστορικούς καὶ γενικότερα τοὺς ἐρευνητές. Πιστεύουμε πὼς τὸ ζήτημα αὐτό δὲν ἔχει ἐρευνηθεῖ πλήρως μέχρι σήμερα, ἄν καὶ ἔχει ριχθεῖ ἀπὸ τοὺς ἐρευνητές ἄπλετο φως. Γιὰ αὐτό ὁ Charles Diehl γράφει:

«Ἐκτός ἀπό τὸ γεγονός ὅτι δὲν ἔτρεφε καμία προτίμηση γιὰ τὴν εἰδωλολατρική καὶ θορυβώδη πόλη τῶν Καισάρων, ὁ Κωνσταντῖνος ἔκρινες δίκαια, ὅτι δὲν ἦταν σὲ κατάλληλη θέση (γεωγραφική τῆς Ρώμης) γιὰ νὰ ἀνταποκριθεῖ στὶς νέες ἀνάγκες ποὺ ἐπιβάλλονταν στὴν αυτοκρατορία. Ὁ γοτθικός κίνδυνος καὶ ὁ περσικός κίνδυνος ἀπειλοῦσαν στὸ Δούναβη καὶ τὴν Ἀσία· οἱ ἰσχυροί πληθυσμοί τοῦ Ἰλλυρικοῦ πρόσφεραν θαυμάσιους πόρους γιὰ τὴν ἄμυνα. Ἡ Ρώμη ἦταν πολύ μακριά γιὰ νὰ ὀργανώσει αὐτή τὴν ἄμυνα».4

Ἀσφαλώς δὲν ἦταν μόνο αὐτά τὰ κριτήρια τοῦ Αύτοκράτορα Μεγάλου Κωνσταντίνου, στις ἐπόμενες συνέχειες θὰ ἀναφερθοῦμε ἐκτενῶς.

Η ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΒΑΡΒΑΡΙΚΗΣ ΕΙΣΒΟΛΗΣ. Πολύ σωστά τὰ διέκρινε ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος ἀφοῦ ἤδη ἀπό τὸν 3ο αἰώνα, σὲ ὅλα τὰ σύνορα στὸ Δούναβη καὶ στὸν Ρῆνο οἱ βάρβαροι τῆς Γερμανίας εἰσχωροῦσαν ἀργά στὸ ρωμαϊκό ἔδαφος, προκαλῶντας διάφορες αρνητικές καταστάσεις στὴ Ρώμη. Ὅλα αὐτά ὅμως θὰ τὰ δοῦμε στὶς ἐπόμενες αναρτήσεις.

Συνεχίζεται

1. ΒΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ 490 π.Χ. – 1953. ΑΡΧΕΙΑ ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΠΙΤΕ- ΛΕΙΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ. 1989/2014 ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΛΑΜΠΡΑΚΗ Α.Ε.

2. ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΕΛΛΑΔΑ –Η ΙΣΤΟΡΙΑ- Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ- ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΡΑΤΟΣ. ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΠΑΠΥΡΟΣ.

3. ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ» 1 ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ 1976- ΕΠΙΣΤΗΜΟNΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ «ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ»-ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ Αου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ «ΑΓΝΟΥΝΤΟΣ» - Βarcelona, Selecta, 1947, pag. XI.

3α. BYZΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ» 1 ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ 1976- ΕΠΙΣΤΗ-ΜΟNΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ «ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ»-ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ Αου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ «ΑΓΝΟΥΝΤΟΣ» - En Estudis romanics II, 11-12.

3β. BYZΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ» 1 ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ 1976- ΕΠΙΣΤΗ-ΜΟNΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ «ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ»-ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ Αου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ «ΑΓΝΟΥΝΤΟΣ» - Tirant 1o blanc. Barcelona Barcino, cinco tomos. Cità al III (1927), 38.

3γ. BYZΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ» 1 ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ 1976- ΕΠΙΣΤΗ-ΜΟNΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ «ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ»-ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ Αου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ «ΑΓΝΟΥΝΤΟΣ» - Tirant 1o blanc ΙΙΙ, 76,92, 180. – IV (1928), 129.

3δ. BYZΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ» 1 ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ 1976- ΕΠΙΣΤΗ-ΜΟNΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ «ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ»-ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ Αου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ «ΑΓΝΟΥΝΤΟΣ» - Tirant lo blanc ΙΙΙ, 223.

3ε. BYZΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ» 1 ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ 1976- ΕΠΙΣΤΗ-ΜΟNΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ «ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ»-ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ Αου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ «ΑΓΝΟΥΝΤΟΣ» - A este respecto FRANZ DOLGER: Rominder Gcdankewelt der Byzantiner. En Byzanz und d ie europä ische Staatenwelt. Darmstadt, Wisscnsohaftliche Bushgesellschaft, 1964, Paginas 70-115…

4. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ Charles DIEHL. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΗΛΙΑΔΗ ΑΘΗΝΑ 2002.

5. ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝ ΧΡΗΣΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ – ΤΟ ΒΗΜΑ 2016 Δ.Ο.Λ.

6. ΑΠΟΛΟΓΗΤΙΣΜΟΣ – ΟΜΟΛΟΓΗΤΙΣΜΟΣ - ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ - Ἰωάννης Σπ. Λαζαρᾶκος - Ἑλένη Ἰωάν. Γκίκα Κουκῆ - ὑπὸ ἔκδοση πραγματεία καὶ τῆς ὁποίας συνεχίζεται ἡ συγγραφή.

7. ΘΕΟΦΑΝΩ Φ. ΠΟΛΥΜΕΡΗ – ΕΤΟΙΜΟΛΟΓΙΑ ΚΥΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑ-ΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΝΥΜΙΩΝ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ- ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝ ΑΘΗΝΑ 2017.