ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Μέρος Z

ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Μέρος Z΄

Μεγάλη δημοσιογραφική ἔρευνα για το Βυζάντιο

τοῦ Ἰωάνννη Σπ. Λαζαράκου – jlazarakosdim@yahoo.gr

Μέρος Ἕβδομο (7ο)

Συμπεριφορές της βυζαντινής Κοινωνίας

Στήν προηγούμενη ἀνάρτηση (6η) τῆς δημοσιογραφικῆς μας ἔρευνας ποὺ χρησιμοποιήσαμε εὐρύτατα τὴ δημοσίευση στὸ Google ὑπὸ μορφή pdf, τοῦ Ὁμότιμου Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν κ. Σπύρου Ν. Τρωϊάνου ─ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΗΡΟΔΟΤΟΣ ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ─ γνωρίσαμε μερικά οὐσιώδη πράγματα γιὰ τὴν ἀπόσταση ποὺ χώριζε τὸν μέσο Βυζαντινό ἄνθρωπο ἀπό τὰ νομοθετικά τότε κείμενα. Ὁ Καθηγητής κ. Σπῦρος Ν. Τρωϊ- άνος, γι΄ αὐτό μᾶς λέγει: «Ωστόσο, φαίνεται πως η απόσταση που χώριζε τον μέσο κάτοικο της βυζαντινής αυτοκρατορίας από τα νομοθετικά κείμενα της εποχής του δεν ήταν μεγάλη. Αυτό προκύπτει από τη σύγκριση και τη μελέτη των αυτοκρατορικών διατάξεων, αρχίζοντας απ' αυτή την ήδη πρώιμη περίοδο. Όσες διατάξεις (constitutiones) είχαν γενικό περιεχόμενο...».1

Φυσικά ὅλα αὐτά, ὅπως προείπαμε στὴν προηγούμενη δημοσίευσή μας, τὰ παρουσιάζουμε ἐντελῶς ἐπιτομικά καὶ ὄχι στὸ πλῆρες ἐρευνητικό καὶ ἐπιστημονικό βεληνεκές τους. Αὐτό φιλοδοξοῦμε νὰ τὸ πραγματοποιήσουμε στὶς μελλοντικές μας δημοσιεύσεις στὸν Ἱστότοπο Η ΠΙΣΤΗ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΑΝ.

Δηλαδή νὰ παρουσιαστοῦν ὅλα αὐτά τὰ στοιχεῖα ποὺ συνέθεταν τὴν Βυζαντινή Αὐτοκρατορία χωρίς μεγάλη συνοπτική παρουσίαση ἄλλων συγγραμμάτων. Αὐτό θὰ ἀποτελέσει, πιστεύουμε, τὴ Σύνοψη ἔγκριτων στοιχείων πλήθους ἐρευνητῶν γιὰ τὴ Βυζαντινή Αύτοκρατορία. Ἡ ὅλη δημοσιογραφική μας ἔρευνα για τὸ Βυζάντιο καὶ ἡ ὁποία, μελλοντικά, θὰ ἐκδοθεῖ ὡς βιβλίο, πρῶτα ὁ καλός Θεὸς, μὲ τίτλο «Ἡ Μεγάλη Σύνοψις τοῦ Βυζαντίου», φιλοδοξοῦμε νὰ ἀποτελέσει ἕνα προσιτό καὶ κατανοητό μέσο ἐνημέρωσης μεγάλου ἀριθμοῦ πολιτῶν τῆς σύγχρονης κοινωνίας μας.

Στην παρούσα Ἀνάρτηση (7η) καὶ στὶς ἐπόμενες (8η καὶ 9η) θὰ παρουσιά- σουμε στοιχεῖα γιὰ τὴν Κοινωνία τοῦ Βυζαντίου.

Γιὰ τὴν ἐντελῶς περιληπτική, ἐπὶ τοῦ παρόντος, παρουσίαση τῆς Βυζαντινῆς Κοινωνίας θὰ χρησιμοποιήσουμε τὴν ἔρευνα τῆς Ὁμότιμης Καθηγήτριας Βυζαντινῆς Ἱστορίας κ. Βασιλικῆς Νεράντζη – Βαρμάζη τοῦ Α.Π.Θ.2

Καθώς ἐπίσης καὶ στοιχεῖα ἀπὸ τὸ πολύτομο ἔργο τοῦ Charles Diehl «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ»3.

Πρὶν ἀναφερθοῦμε, ἔστω μερικῶς, παρουσιάζοντας μικρό τμῆμα τοῦ πολύ σοβαροῦ-έπιστημονικοῦ ἔργου τῶν προαναφερθέντων θα ἀναδημοσιεύσουμε δύο παραγράφους ἀπὸ τὸν χαιρετισμό τοῦ κ. Δημητρίου Σφαέλου, ἐκπροσώ- που τῶν Ἑλλήνων Δημοσιολόγων, τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1975, στὴν Αη Ἠμερίδα ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ. Γιὰ νὰ δείξουμε στοὺς ἀναγνῶστες μας πώς ἡ βυζαντινή ἀντίληψη τῶν κρατούντων γιὰ τὴν ἀνθρώπινη κοινωνία, μὲ τὰ ὁποιαδήποτε ἀρνητικά στοιχεῖα, δὲν ἦταν ξένη τόσο πρὸς τὴν Ἀρχαία Ἑλ- ληνική Φιλοσοφία, ὅσο καὶ πρὸς τὴν Χριστιανική, κυρίως Ὀρθόδοξη, ἀποδοχή.

« Διὰ τὸν "ἄνθρωπον" τὸ "ἄτομον " κατεπωνήθη ἡ Ἑλληνική φιλοσοφία. Καὶ διὰ τὸν ἄνθρωπον ἐδίδαξε ὁ Κύριος, διὰ αὐτὸν ἐσαρκώθη, διὰ αὐτὸν ἐταπεινώθη ─ ἐδίδαξεν─ ἐμαρτύρησεν ─ ἐτάφη ─ καὶ ─ ἰδία ─ ἀνέστη, διότι, ὅπως λέει καὶ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, ἄν δὲν ὑπῆρχεν Ἀνάστασις δὲν θὰ ὑπῆρχεν καὶ χριστιανισμός!...

Διὰ τοῦ ἔργου τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου λοιπόν καὶ τῆς Ἑλληνικῆς Φιλοσοφίας καὶ τῆς ἀποκαλυπτικῆς διδασκαλίας καὶ θυσίας τοῦ Κυρίου ἐγεννήθη, συνεστήθη καὶ ἐθεμελιώθη ὁ φωτεινός καὶ παγκόσμιος Ἑλληνοχριστιανικός πολιτισμός... καὶ ἀνέθαλλεν καὶ ἐκαλλιεργήθη... ποῦ; Ἀλλ΄ εἰς τὴν ἀχανῆ περί τὸ Αἰγαῖον καὶ Μεσόγειον Ἐλληνοκρατούμενην Εὐρασιατικήν περιοχήν τοῦ Ἑλληνικοῦ Βυζαντινοῦ Κράτους!». (Δημοσιολόγος Δημήτριος Σφαέλος).

 Bασιλική Νεράντζη-Βαρμάζη2: «Η βυζαντινή κοινωνία. Κατά τους ένδεκα αιώνες της Ιστορίας του Βυζαντινού Κράτους (από την απόφαση για τη μεταφορά της ρωμαϊκής πρωτεύουσας από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη το 324 ως την άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς το 1453) η βυζαντινή κοινωνία πέρασε πολλές μεταβολές και ανακατατάξεις. Κατά τη μακραίωνη αυτή ιστορική περίοδο η τεράστια σε έκταση Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία περιορίστηκε σταδιακά σε στενότερα όρια, έπαψε να διοικείται με τους αυστηρούς ρωμαϊκούς νόμους, μετέβαλε το διοικητικό της σύστημα και μετατράπηκε σε ένα κράτος ελληνόφωνο και χριστιανικό με ηπιότερη νομοθεσία και διοίκηση προσαρμοσμένη στις ανάγκες μιας νέας εποχής, έτοιμο να αντιμετωπίσει τις αλλεπάλληλες εχθρικές επιθέσεις των μεσαιωνικών χρόνων και να επιβιώσει για ένδεκα αιώνες, όσο κανένα άλλο κράτος της εποχής του. Μέσα σε αυτό το γενικότερο πλαίσιο οι κάτοικοι του Βυζαντινού Κράτους επέδειξαν εξαιρετική ικανότητα προσαρμογής στις νέες κατά καιρούς συνθήκες και συχνά κατάφεραν να ξεπεράσουν δύσκολες καταστάσεις και πολλαπλά προβλήματα.

Βασικά στοιχεία πάνω στα οποία στηρίχτηκε η διαμόρφωση της βυζαντινής κοινωνίας θεωρούνται η ρωμαϊκή κρατική οργάνωση, η ελληνική πολιτιστική παράδοση και η νέα θρησκεία της Ανατολής, ο Χριστιανισμός. Αυτά είναι τα σταθερά στοιχεία...».

Βλέπουμε λοιπόν ὅτι ἡ Βυζαντινολόγος κ. Bασιλική Νεράντζη-Βαρμάζη, συμφωνεῖ μὲ τὸν κ. Σφαέλο Δημήτριο.

Ὀ Charles Diehl γράφει: « Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΚΑΙ Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΩΝ ΔΡΟΜΩΝ. ― Σ’ αυτή την απέραντη πόλη ζούσε ένας τεράστιος πληθυσμός. Για τις υποθέσεις τους, για τις δίκες τους, για τις απολαύσεις τους, από όλες τις επαρχίες της μοναρχίας, από όλες τις χώρες του κόσμου, οι άνθρωποι συνέρεαν προς το Βυζάντιο. Στους δρόμους, στις πλατείες, από το πρωί ως το βράδυ, στριμωχνόταν ένα πολύχρωμο και κοσμοπολίτικο πλήθος. Όποιος έχει επισκεφθεί την Κωνσταντινούπολη θυμάται την εικόνα που προσφέρει η Μεγάλη Γέφυρα της Κωνσταντινου- πόλεως. Το Βυζάντιο παρουσίαζε την ίδια ποικιλία τύπων, ενδυμασιών, επαγγελμάτων, καταστάσεων. Με τοὺς εμπόρους από όλες τις χώρες του κόσμου ανακατεύονταν άνθρωποι της πόλης, υπέροχα ντυμένοι με χρυσοκε- ντημένα μεταξωτά καβάλα σε ωραία άλογα, που "είχαν τον αέρα ηγεμόνων ". Μέσα στην κοσμοπλημμύρα συναντιόταν σλάβοι, αρμένιοι ή σκανδιναυοί τυχοδιώκτες που είχαν έρθει για να βρουν την τύχη τους στη μεγἀλη πόλη. Στρατιώτες με λαμπερές στολές, Βαράγγοι της φρουράς "ψηλοί σαν φοίνικες ", Χαζάροι, Ρώσοι, στρατιώτες. της φρουράς των νέγρων, λατίνοι μισθοφόροι με μακριά ξίφη που "έμοιαζαν με μπρούντζινες φιγούρες "· και οι γυναίκες, κομψές, φτιασιδωμένες, στολισμένες, περνούσαν πεζή ή με φορείο και οι πλανόδιοι έμποροι γέμιζαν τον αέρα με τις φωνές του επαγγέλματός τους...». (Σελ. 200).

ΟΙ ΚΥΡΙΑΡΧΕΣ ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ― Χωρίς να ισχυριζόμαστε, ¨όπως έχει ειπωθεί πολλές φορές, ότι ολόκληρη η ιστορία του Βυζαντίου συνοψίζεται στις έριδες των Πράσινων και των Βένετων, είναι βέβαιο ότι μέχρι τον 12ο αιώνα τα παιχνίδια του ιπποδρόμου ήταν μια από τις αγαπημένες απολαύσεις του βυζαντινού κόσμου, σε σημείο ώστε να έχει ειπωθεί σωστά ότι ο Ιππόδρομος μοιάζει να είναι πραγματικά "ο καθρέφτης της ελληνικής κοινωνίας κατά τον μεσαίωνα ". Από τον αυτοκράτορα ως τον τελευταίο υπήκοο του, το Βυζάντιο ασχολείται με παθιασμένη προσοχή με ό,τι έχει σχέση με τον ιππόδρομο και οι γυναίκες ενδιαφέρονται εξίσου με τους άνδρες για τα θεάματα του Ιπποδρόμου, για τις επιτυχίες των αρματηλατών της μόδας και για τους αγώνες των φατριών."Η θέρμη που φλογίζει τις ψυχές με ασυνήθιστο πάθος στον ιππόδρομο, είναι κάτι το μοναδικό, λέει ένας συγγραφέας του 6ου αιώνα. Ο πράσινος αρματηλάτης προηγείται και ένα μέρος του λαού πέφτει στην απελπισία· ο βένετος ξεπερνάει τον ανταγωνιστή του και αμέσως η μισή πόλη βυθίζεται στο πένθος. Άνθρωποι που δεν έχουν κανένα συμφέρον από την υπόθεση ξεστομίζουν πρωτοφανείς βρισιές· άνθρωποι που δεν έχουν νιώσει κανένα πόνο νιώθουν βαριά πληγωμένοι και για το τίποτα αρχίζουν μάχες σαν να επρόκειτο να σώσουν την πατρίδα που κινδυνεύει". Οι σοβαρότεροι άνθρωποι δηλώνουν ότι χωρίς το θέατρο ή τον Ιππόδρομο," η ζωή είναι χωρίς χαρά " και ένας αυτοκράτορας έχει γράψει:" Χρειάζονται θεάματα για να διασκεδάσουμε τον λαό"...(Σελ. 223)3.

ΠΗΓΕΣ ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ

1. (Πρβλ. Ἀνάρτηση Ἔρευνάς μας Νο 6).

2. Bασιλική Νεράντζη-Βαρμάζη ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΛΟΓΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΚΑΙ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Α.Π.Θ.

3. Charles Diehl «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ